تَدْوِيْنُ السُّنَّةِ النَّبَوِيَّةِ 64
ފަތްފުށްތަކުގައި ޙަދީޘް ރައްކާކުރެއްވުމަށްފަހު ޝައިޚުންނާއި އެބޭކަލުންގެ ދަރިވަރުންގެ މެދުގައި އެ ދައުރުވުން.
ފަތްފުށްތަކުގައި ޙަދީޘް ރައްކާކުރެއްވުމަށްފަހު ޝައިޚުންނާއި އެބޭކަލުންގެ ދަރިވަރުންގެ މެދުގައި އެ ދައުރުވުން.
ޙަދީޘް ލިޔެ ޖަމާކުރުމަށް އެބޭކަލުންގެ ދަރިވަރުންނަށް ހިތްވަރުދެއްވުން.
އެއްބޭކަލަކު އަނެއް ބޭކަލަށް ސުންނަތުގައިވާ ޙަދީޘް ބަސްފުޅުތައް ފޮނުއްވުން
ދެވަނައީ: ސުންނަތް ރައްކާކޮށް އުންމަތަށް ފޯރުކޮށްދެއްވުމަށްޓަކައި ޞަޙާބީ ބޭކަލުން رضي الله عنهم ކުރެއްވި މަސައްކަތްޕުޅު
“ތަދްވީނު” ކުރުމަކީ: ވިއްސިވިހާލެވިފައިވާ އެއްޗެއް އެއްކުރުމެވެ. އެގޮތުން ދީވާނެއްގައި ނުވަތަ ފޮތެއްގެ ޞުޙުފުތަކެއް އެއްކުރުމަށް ތަދްވީނޭ ކިޔައެވެ.
އެފޮތުގައި ގެންނަވާފައިވާ ނަތީޖާތަކުގެ ޚުލާޞާ
މި ބައިގައި އަޅުގަނޑުވާނީ އަބޫބަކުރު އަލްޚަތީބު (އަވަހާރަވީ 463 ހ) މިފޮތުގައި ގެނެސްފައިވާ ފުރަތަމަ ތިން ބައިގެ ތަޙުލީލުން ފުއްދާލާފައެވެ.
މިޤިސްމުގެ ތިންވަނަ ފަޞްލާމެދު ދަންނައެވެ. ފޮތުގެ މުއައްލިފު އެބައި ޚާއްޞަކުރައްވާފައިވަނީ އެކަމާބެހޭގޮތުން ތާބިޢީބޭކަލުންގެ އަރިހުން އައިސްފައިވާ ރިވާޔަތްތައް ބަޔާންކުރެއްވުމަށެވެ. އެކަލޭގެފާނުވަނީ ތާބިޢީންގެ އިމާމުވެރި ބޭކަލުންނާއި އިސް ބޭކަލުން ޙަދީޘް ލިޔުއްވިކަމަށާއި އެބޭކަލުންގެ ދަރިވަރުންނަށް އެކަމަށް
އަދި އެޤިސްމުގެ ދެވަނަ ފަޞްލުގެ ސުރުޚީގައި ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. “ޞަހާބީ ބޭކަލުންގެ ތެރެއިން ޢިލްމު ލިޔުއްވިކަމަށް އެނގެން އޮތް ބޭކަލުންނާއި އެކަންކުރުމަށް އަމުރުކުރެއްވި ބޭކަލުން” މިއެވެ. މިފަޞްލުގައި އެބޭކަލުންގެ އަރިހުން ވަރަށް ގިނަ ރިވާޔަތްތައް ގެންނަވާފައިވެއެވެ.
އަދި ތިންވަނަ ޤިސްމާމެދު ދަންނައެވެ. އޭގެ ތިން ފަޞްލު އެކަލާގެފާނު ޚާއްޞަކުރައވާފައިވަނީ ޢިލްމު ލިޔެ ރައްކާކުރުމަކީ ހުއްދަކަމެއްކަމަށް ވާރިދުވެފައިވާ ޙަދީޘްތަކާއި ބަސްފުޅުތައް ބަޔާންކުރެއްވުމަށެވެ. ފުރަތަމައީ: ނަބިއްޔާ ﷺ ގެ އަރިހުން ރިވާވެފައިވާ ޙަދީޘްތައް: އެކަލޭގެފާނު
އަދި އެޤިސްމުގެ ދެވަނަ ފަޞްލުގައްޔާއި ތިންވަނަ ފަޞްލުގައި ގެންނަވާފައިވަނީ ޙަދީޘް ލިޔުން ނަހީކުރައްވާފައިވާ ބަސްފުޅުތަކެވެ.[1] އެއީ އެކަމާ ގުޅުންހުރި ޙަދީޘްތަކާއި ޞަޙާބީ ބޭކަލުންނާއި ތާބިޢީ ބޭކަލުންގެ ބަސްފުޅުތަކެވެ. އަދި ދެވަނަ ޤިސްމުގެ ފުރަތަމަ ފަޞްލުގައި
ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ގެ ޒަމާނުގައްޔާއި ޞަޙާބީބޭކަލުންނާއި ތާބިޢީބޭކަލުންގެ ޒަމާނުގައިވެސް ޢިލްމު ލިޔެ ރައްކާކުރުން ކުރިއަށް ދިޔަކަން ޘާބިތުކުރެއްވުމަށް ޚަޠީބުލް ބަޣްދާދީވަނީ މަސައްކަތްކުރައްވާފައެވެ. އެގޮތުން އެކަލޭގެފާނުވަނީ ޢިލްމު ލިޔެ ރައްކާކުރެވުނު ގޮތުގެ
ދެވަނަ ބާބު ހިޖުރީ ގޮތުން ފުރަތަމަ ޤަރުނާއި ދެވަނަ ޤަރުނުގައި ސުންނަތް ރައްކާތެރިކުރެވުނު ގޮތް ފުރަތަމަ ފަޞްލު ފުރަތަމަ ޤަރުނުގައި ސުންނަތް ރައްކާތެރި ކުރެވުނު ގޮތް ފުރަތަމައީ: ސުންނަތް ރައްކާތެރިކުރުން ފެށިފައިވަނީ
އައްޝައިޚް މުޙައްމަދު އަލްއަމީން އައްޝަންޤީޠީ رحمه الله ވިދާޅުވިއެވެ. ޤުރުއާނުގައި އައިސްފައިނުވާ ކަމެއް ސުންނަތުގައި އައުން ދެ ދަރަޖައަކަށް ބެހިގެންވެއެވެ. ފުރަތަމައީ: އިތުރުވި ކަމަކީ ކުރިން އައިސްފައިވާ ނައްޞުގެ ޝަރުޠަކަށް ނުވުން. އޭގެ މިޘާލަކީ
ތިންވަނައީ: ޤުރުއާނުގައި އައިސްފައި ނުވާކަމެއް ސުންނަތުން ޘާބިތުވުމުން އެކަން ޤަބޫލުނުކުރުން އަލްއިމާމު އައްޝާފިޢީ رحمه الله ވިދާޅުވިއެވެ. ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ގެ ސުންނަތް ތިން ގޮތަށް އައިސްފައިވާކަމާމެދު ޢިލްމުވެރިން
ދެވަނަ ނުކުތާ: ޝައިޚު އަމީން ޝަންޤީޠީ رحمه الله ވިދާޅުވިއެވެ.
ފަތްފުށްތަކުގައި ޙަދީޘް ރައްކާކުރެއްވުމަށްފަހު ޝައިޚުންނާއި އެބޭކަލުންގެ ދަރިވަރުންގެ މެދުގައި އެ ދައުރުވުން.
ޙަދީޘް ލިޔެ ޖަމާކުރުމަށް އެބޭކަލުންގެ ދަރިވަރުންނަށް ހިތްވަރުދެއްވުން.
އެއްބޭކަލަކު އަނެއް ބޭކަލަށް ސުންނަތުގައިވާ ޙަދީޘް ބަސްފުޅުތައް ފޮނުއްވުން
ދެވަނައީ: ސުންނަތް ރައްކާކޮށް އުންމަތަށް ފޯރުކޮށްދެއްވުމަށްޓަކައި ޞަޙާބީ ބޭކަލުން رضي الله عنهم ކުރެއްވި މަސައްކަތްޕުޅު
“ތަދްވީނު” ކުރުމަކީ: ވިއްސިވިހާލެވިފައިވާ އެއްޗެއް އެއްކުރުމެވެ. އެގޮތުން ދީވާނެއްގައި ނުވަތަ ފޮތެއްގެ ޞުޙުފުތަކެއް އެއްކުރުމަށް ތަދްވީނޭ ކިޔައެވެ.
އެފޮތުގައި ގެންނަވާފައިވާ ނަތީޖާތަކުގެ ޚުލާޞާ
މި ބައިގައި އަޅުގަނޑުވާނީ އަބޫބަކުރު އަލްޚަތީބު (އަވަހާރަވީ 463 ހ) މިފޮތުގައި ގެނެސްފައިވާ ފުރަތަމަ ތިން ބައިގެ ތަޙުލީލުން ފުއްދާލާފައެވެ.
މިޤިސްމުގެ ތިންވަނަ ފަޞްލާމެދު ދަންނައެވެ. ފޮތުގެ މުއައްލިފު އެބައި ޚާއްޞަކުރައްވާފައިވަނީ އެކަމާބެހޭގޮތުން ތާބިޢީބޭކަލުންގެ އަރިހުން އައިސްފައިވާ ރިވާޔަތްތައް ބަޔާންކުރެއްވުމަށެވެ. އެކަލޭގެފާނުވަނީ ތާބިޢީންގެ އިމާމުވެރި ބޭކަލުންނާއި އިސް ބޭކަލުން ޙަދީޘް ލިޔުއްވިކަމަށާއި އެބޭކަލުންގެ ދަރިވަރުންނަށް އެކަމަށް
އަދި އެޤިސްމުގެ ދެވަނަ ފަޞްލުގެ ސުރުޚީގައި ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. “ޞަހާބީ ބޭކަލުންގެ ތެރެއިން ޢިލްމު ލިޔުއްވިކަމަށް އެނގެން އޮތް ބޭކަލުންނާއި އެކަންކުރުމަށް އަމުރުކުރެއްވި ބޭކަލުން” މިއެވެ. މިފަޞްލުގައި އެބޭކަލުންގެ އަރިހުން ވަރަށް ގިނަ ރިވާޔަތްތައް ގެންނަވާފައިވެއެވެ.
އަދި ތިންވަނަ ޤިސްމާމެދު ދަންނައެވެ. އޭގެ ތިން ފަޞްލު އެކަލާގެފާނު ޚާއްޞަކުރައވާފައިވަނީ ޢިލްމު ލިޔެ ރައްކާކުރުމަކީ ހުއްދަކަމެއްކަމަށް ވާރިދުވެފައިވާ ޙަދީޘްތަކާއި ބަސްފުޅުތައް ބަޔާންކުރެއްވުމަށެވެ. ފުރަތަމައީ: ނަބިއްޔާ ﷺ ގެ އަރިހުން ރިވާވެފައިވާ ޙަދީޘްތައް: އެކަލޭގެފާނު
އަދި އެޤިސްމުގެ ދެވަނަ ފަޞްލުގައްޔާއި ތިންވަނަ ފަޞްލުގައި ގެންނަވާފައިވަނީ ޙަދީޘް ލިޔުން ނަހީކުރައްވާފައިވާ ބަސްފުޅުތަކެވެ.[1] އެއީ އެކަމާ ގުޅުންހުރި ޙަދީޘްތަކާއި ޞަޙާބީ ބޭކަލުންނާއި ތާބިޢީ ބޭކަލުންގެ ބަސްފުޅުތަކެވެ. އަދި ދެވަނަ ޤިސްމުގެ ފުރަތަމަ ފަޞްލުގައި
ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ގެ ޒަމާނުގައްޔާއި ޞަޙާބީބޭކަލުންނާއި ތާބިޢީބޭކަލުންގެ ޒަމާނުގައިވެސް ޢިލްމު ލިޔެ ރައްކާކުރުން ކުރިއަށް ދިޔަކަން ޘާބިތުކުރެއްވުމަށް ޚަޠީބުލް ބަޣްދާދީވަނީ މަސައްކަތްކުރައްވާފައެވެ. އެގޮތުން އެކަލޭގެފާނުވަނީ ޢިލްމު ލިޔެ ރައްކާކުރެވުނު ގޮތުގެ
ދެވަނަ ބާބު ހިޖުރީ ގޮތުން ފުރަތަމަ ޤަރުނާއި ދެވަނަ ޤަރުނުގައި ސުންނަތް ރައްކާތެރިކުރެވުނު ގޮތް ފުރަތަމަ ފަޞްލު ފުރަތަމަ ޤަރުނުގައި ސުންނަތް ރައްކާތެރި ކުރެވުނު ގޮތް ފުރަތަމައީ: ސުންނަތް ރައްކާތެރިކުރުން ފެށިފައިވަނީ
އައްޝައިޚް މުޙައްމަދު އަލްއަމީން އައްޝަންޤީޠީ رحمه الله ވިދާޅުވިއެވެ. ޤުރުއާނުގައި އައިސްފައިނުވާ ކަމެއް ސުންނަތުގައި އައުން ދެ ދަރަޖައަކަށް ބެހިގެންވެއެވެ. ފުރަތަމައީ: އިތުރުވި ކަމަކީ ކުރިން އައިސްފައިވާ ނައްޞުގެ ޝަރުޠަކަށް ނުވުން. އޭގެ މިޘާލަކީ
ތިންވަނައީ: ޤުރުއާނުގައި އައިސްފައި ނުވާކަމެއް ސުންނަތުން ޘާބިތުވުމުން އެކަން ޤަބޫލުނުކުރުން އަލްއިމާމު އައްޝާފިޢީ رحمه الله ވިދާޅުވިއެވެ. ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ގެ ސުންނަތް ތިން ގޮތަށް އައިސްފައިވާކަމާމެދު ޢިލްމުވެރިން
ދެވަނަ ނުކުތާ: ޝައިޚު އަމީން ޝަންޤީޠީ رحمه الله ވިދާޅުވިއެވެ.